اخلاق حرفه ای اولین اصل کتابداری
کتابداران
مردمانی خاصند با حرفه ای خاص تر . مردمانی خاص بدان جهت که با گستره
وسیعی از مخاطبان سروکار دارند ، چه در یک کتابخانه عمومی و چه در یک
کتابخانه عظیم دانشگاهی این وسعت مخاطب بروشنی به چشم می خورد . سیل
مخاطبان کتابخانه ، از کودکی تازه سواد آموخته تا عالمی که عمری را به
مطالعه و تالیف و تصنیف گذرانده و دانشجویی تازه وارد تا اساتید سپید مو ،
همه را در بر می گیرد . این طیف وسیع مخاطب نیازمند توانایی های اخلاقی و
رفتاری بسیاری است تا بتوان به هر دسته از مراجعان بتوان خدماتی مناسب نیاز
ها و خصوصیاتشان ارایه کرد .
اخلاق حرفه ای اولین اصل کتابداری
کتابداران
مردمانی خاصند با حرفه ای خاص تر . مردمانی خاص بدان جهت که با گستره
وسیعی از مخاطبان سروکار دارند ، چه در یک کتابخانه عمومی و چه در یک
کتابخانه عظیم دانشگاهی این وسعت مخاطب بروشنی به چشم می خورد . سیل
مخاطبان کتابخانه ، از کودکی تازه سواد آموخته تا عالمی که عمری را به
مطالعه و تالیف و تصنیف گذرانده و دانشجویی تازه وارد تا اساتید سپید مو ،
همه را در بر می گیرد . این طیف وسیع مخاطب نیازمند توانایی های اخلاقی و
رفتاری بسیاری است تا بتوان به هر دسته از مراجعان بتوان خدماتی مناسب نیاز
ها و خصوصیاتشان ارایه کرد .
کتابدار
باید بیش از هر چیز و پیش از گام نهادن در این مسیر جامعه مخاطبش را
بدرستی بشناسد و در گسترش دانش همه اقشار و طبقات را در نظر گیرد . هرچند
خدمت رساندن به یک پژوهش گر کارکشته نباید و نمی تواند هم سان خدمت رساندن
به یک روستایی نوسواد باشد ، اما از یاد بردن آن روستایی نوسواد و انحصار
خدمات برای آن پژوهش گر آغاز جروی در این راه است و آنچه مانع این گمراهی می شود ، اخلاق حرفه ای کتابدار است .
اما
این حرفه بدین سبب خاص تر است که علاوه بر مخاطبان بی شمارش ، علمی است که
سایر علوم از آن زاده شده و کتابدار حرفه ای علم شناس ، نگاهبان و
گستراننده ی جمله ی دانسته ها و دانش بشری . این حرفه فقط منحصر به دانش
مطلق و علومی نیست که با قوانین ثابت شده طبیعت سروکار دارند ؛ کتابداری از
علوم محض گرفته تا کوچک ترین اصول جاری یک قوم را د بر ی گیرد و این روند
تازمانی ادامه می یابد که کتابدار خود را فردی رنجور و فرسوده و اژدهای
خفته برگنج که خود را فقط نگهبان چند قفسه کتاب نپندارد بلکه همپای پیشرفت
دانش خود نیز به پیش رود تا بتوانند به بهترین نحو در اشاعه ی آن عمل کند
چنانکه در دانشگاه های پیشرو کتابداران ولو آنکه در کلاس های درس حضور
نیابند خز کادر آموزشی محسوب شده و همپای استادان پیشرفت دانشجویان را تحت
نظر دارند تا بتوانند با سرعت و دقت منابع مورد نیاز ایشان را فراهم و در
دسترس آنان قرار دهند .
فلسفه اخلاقی و حرفه ای کتابدار
کتابداری
در گذر زمان و در مسیر تمدن بشر تکامل یافته و ارزشهایی بر اصول اولیه آن
افزوده شده است . این ارزش ها تنها در جهت تلاش های درست برمی خیزند و پی
جویی حقیقت در آثار و اعتقاد به پیشرفت افراد چنین انگیزه ای را محقق می
سازد . شور همراه با رسالت پیشگامان کتابداری از کالیماخوس گرفته تا دیویی و
رانگاناتان ، امروزه جای خود ار به شور حرفه ای کتابداران نوین داده
است.هرچند این اصول و ارزش ها نباید تنها دستمایه کتابدار در عمل باشد بلکه
در سایه اعتبار آنها کتابدار باید خلاقیت ذهنی و فردی خود را به کار گیرد ا
بتواند بهترین خدمات را به جامعه ی متبوعش ارایه دهد .
آرمان
کتابدار حرفه ایی آمیزه ای است از تصویری روشن از کتابدار آرمانی (به
عنوان الگوی اولیه) ، آگاهی از نیازهای ضروری جامعه و حس حفظ ارزش ها در
کارهای روزمره ی حرفه اش. رویه اصلی و وکارهای روزمره کتابداری در یک نگاه
درونگرایانه به هیچ وجه صلابتی را که شایسته آن است ندارد و باید با نگاهی
برونگرایانه به این روند نگریست تا با دیدی جمعی و با به یاد داشتن فلسفه ی
اخلاقی این حرفه نشانه ها را درک و ارزش های خویش را با فهم هوشمندانه و
مشاهدات فردی و جمعی و در نهایت با اتکا به تجربه تعالی بخشند .
برخی از ویژگی های اخلاقی کتابدار
- کتابدار باید همیشه اعتقاد به کارش را حفظ کند و معتقد باشد که کتابخانه اش برای جامعه مفید است و او نیز برای کتابخانه اش
- مقام
کتابدار درجامعه همیشه بسته به وضع سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی آن جامعه
تعیین می شود اما در هر حالتی کتابدار باید مشعوف علم ، نگاهبان آن و وقف
پیشبرد آموختن باشد.
- در
کار فرهنگی تمام شاخه های یادگیری نقش خاص و مفید خود را دارد . کتابدار
باید از چنان آموزشی برخوردار باشد که جو هر فرهنگ رابشناسد و وظایف خود را
برای ارتقای آن انجام دهد . (برادفیلد)
- کتابدار
باید تمامی معتقدات ، نظریه های سیاسی یا اخلاقی را با بی طرفی حرفه ای
بنگرد . او اجازه می دهد هر متفکری نظر و عقیده ی خود را چه درست و چه
نادرست بیان کند زیرا او می داند استدلال درست در گذر زمان و در مباحثه و
مناظره آزاد پیروز خواهد شد .
- کتابدار
باید حرمت آزادیی که بر حرفه اش سایه فکنده نگاه دارد . آزادی های اعتقادی
کتابداران عبارتند از آزادی مطالعه ، اندیشه ، گفتار ، مطبوعات ، واسپاری
دانش و آزادی آموزش .
- کتابدار
باید این نگرش را که به کتابخانه به عنوان یک موزه می نگرد از بین ببرد و
نظری را گسترش دهد که از کتابخانه به عنوان مرجعی عظیم از علم و ادب که با
مهارت سازماندهی و مهیای استفاده شده است ، یاد می کند .
- کتابدار
باید معتقد باشد که کتابخانه برای اجتماع لازم است . اگر کتابداری موضع
دفاعی نسبت به حرفه اش اتخاذ کند ، عنوان کتابدار واقعی از او سلب می شود .
- کتابدار
باید با بیانی مستدل و رسا اعتقاداتش را اعلام کند . او نباید اجازه دهد
که به اندیشه های بحقش بی اعتنایی شود و باید آنها را محکم واستوار نگه
دارد .
- کتابداری
ترکیبی است از دانشوری ، مهارت فنی و انسان گرایی . تنها عشق به کار و خود
را وقف خدمت کردن است که کمبود ها را جبران می کند .
- کتابدار یک مبلغ است آنچه را خود بدست آورده با دیگران قسمت می کند ؛ کتابدار خواننده کتاب ها و خادم خواننده ها است (گاردنر)
- کتابدار
باید از عامه مفهومی آرمانی در ذهن داشته باشد . او می بایست تناقضات
موجود در جامعه را به نفع علایق کل جامعه رفع رجوع نماید .
- کتابدار
در برابر جامعه وظیفه ای متعالی دارد : آموزش خواننده و عامه مردم .
کتابدار در این میان جانب بی طرفی را رعایت می کند ، سانسور نمی کند و نمی
گوید که مردم چه بخوانند و چه نخوانند .
- کتابدار باید هوشمند ، شجاع و معتدل باشد و از این طریق اظمینان خوانندگان را بدست آورد که این اعتماد همگانی یکی از نشانه های کتابداری راستین است.
- یک کتابدار خوب باید خواننده ایی آزمند باشد؛ کتابدار باید خود اهل تحقیق و تالیف باشد تا الگویی برای خوانندگان گردد .
- کتابدار
باید فرصتی فراهم کند تا افراد نوسواد بتوانند این تجربه ی نو آموخته را
تمرین نمایند در غیر این صورت آنان دوباره به حریم بی سوادی باز خواهند گشت
.
- خدمات
کتابخانه تنها برآوردن نیاز خوانندگان نیست بلکه خواننده آفرینی نیز هست .
بهترین یاری به خواننده ، تقویت آگاهی او از طریق فراهم آوردن تمام آثاری
است که سرشتی هوشمندانه ، علمی و ادبی دارند .
- در
مباحث مربوط به خدمات مرجع ، کتابدار باید به مجموعه از اصول اخلاقی
پایبند باشد ؛ اصولی چون : فراهم آوردن اطلاعات درست ؛ عدم قضاوت در مورد
مراجعان یا سئوالاتشان ؛ اجتناب از سانسور موارد بحث اگیز یا مخالف نظر
بخشی از جامعه کتابخانه ؛ عدم تعبیر یا تفسیر اطلاعات ؛ محرمانه نگه داشتن
سئوالات ؛ ارایه خدمات یکسان به افراد و اشاره به مسایل حقوقی و قوانینی
چون مالکیت معنوی به هنگام ارایه اطلاعات به مراجع (1).
- کتابدار
باید در قبال همکارانش رفتاری مناسب داشته باشد .چه در یک گروه کوچک و یا
در یک کتابخانه بزرگ ، افراد به دلیل علایق شخصی به فعالیت های شغلی خود با
اشتیاق و همکاری به کار می پردازند .کتابداران باید با ایجاد ارتباط موثر و
در روحیات و حصوصیات خاص هر فرد و با اتکا به احترام متقابل به فعالیت در
کنار هم بپردازند .
در
آخر علاوه بر نکات آمده در فوق ، باید توجه داشت این مسایل با توجه به
تغییرات سریع جامعه تغییر می کنند و روز بیشتر از روز قبل به سوی پیچیدگی
بیشتر رهسپار می شوند ولی در نهایت این اصول اخلاقی ، اعتقادی و فلسفی
کتابدار است که او را در مسیر صحیح هدایت می کند .
آنچه
که تفکر کتابداران برجسته نشان می دهد و همه کتابداران به آن اعتقاد راسخ
دارند ، این است که کتابداری خصیصه ای منحصر به فرد دارد که شایان نگهداری
است اما جز خود کتابداران چه کسی می تواند این خصوصیات خاص که همان منش
بزرگ و احترام به همه ی انسان ها با هر عقیده ای است ، حفظ نماید ؟ پس باید
کتابداران هر روز و هر لحظه اصول اخلاقی و اعتقادی حرفه شان را مد نظر
خویش قرار دهند تا همواره به خوبی به جامعه خود خدمت رسانند .
1 . در نشانی www.swissarmylibrarian.net می توان یادداشت های یک کتابدار مرجع را در مورد مسائل روزانه اش در کتابخانه دید .
منابع :
- ابرامی ، هوشنگ . شناختی از دانش شناسی . تهران : کتابدار ، 1379 .
- دیانی ، محمد حسین . اصول و خدمات مرجع در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی . تهران : کتابخانه رایانه ای ، 1385 .
- علومی ، طاهره . تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) ، 1377
- موکهرجی ، اجیت کومار . تاریخ و فلسفه ی کتابداری . ترجمه اسد الله آزاد . تهران : کتابدار ، 1382 .