*لغت نامه دهخدا*

  کتابی همچون لغت نامه دهخدا حاصل یک عمر نیست بلکه حاصل بسی عمرهاست.

لغت نامه دهخدا

مؤلف: علی اکبر دهخدا

محل نشر: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران

سال انتشار: 1377

تعداد جلد:

دهخدا ،علی اکبر/ لغت نامه دهخدا/ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران/ 1377.

  لغت نامه دهخدا

به قلم گروهی از نویسندگان زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی. تقریباً مشتمل بر کلیه فرهنگ­های خطی و چاپی مهم است. محتوی هزاران لغت و ترکیب و کنایه و مثل، مأخذ از متون نظم و نثر و دیگر آثار علمی و ادبی متقدمان است. اکثر این لغات دارای شواهد مختلف از کتاب­های نظم و نثر است. خصوصیت دیگر لغت نامه تتبع و تفحص مؤلف و همکاران او درباره­ی اعلام و اماکن است. استاد دهخدا بنابر شور و عشق سرشار وطن دوستی توجه بسیاری به بزرگان ایرانی مبذول داشته و شرح احوال آنان را به گونه ای مبسوط در اثر خود آورده است. برخی ویژگی­های چاپ جدید لغت نامه دهخدا عبارتند از:

1-  در چاپ جدید فقط مدخل­ها با حروف 12 سیاه نوشته شده و عنوان­های فرعی هرجا لازم بوده با حروف 8 سیاه مشخص شده است.

2-  رسم الخط جزوه­های لغت نامه حفظ شده، مگر در جایی که به دنبال کلمه­ی غیر ملفوظ، یاء نکره بوده، که در این صورت علامت « ء » بالای «های» مختفی به «ای» تبدیل گردیده است.

3-    بعد از ضبط، هویت مدخل در یک پرانتز آمده است.

4-  دو مصراع هر بیت شعر در دو سطر زیر هم ماشین شده و نام شاعر در انتهای مصراع دوم، چپ­چین گردیده است.

5-    نام شاعر بدون پرانتز است و به دنبال نام، یک نقطه گذاشته شده است.

6-    در پایان مصراعی که نام شاعر به دنبال آن آمده نیز یک نقطه گذاشته شده است.

7-    در پایان هر عبارت نثر که به عنوان شاهد می­آید یک نقطه گذاشته شده است.

8-  طرز تنظیم ترکیب­ها بدین صورت است که قبل از هر ترکیب خطی تیره (- ) گذاشته شده و  چنانچه برای ترکیب معنی و توضیحی آمده باشد، بین ترکیب و معنی آن نشانه­ی « ؛ » آمده است. و چنانچه ترکیب، فاقد جمله­ی توضیحی بوده و یا به معنی دیگری ارجاع داده شده، به دنبال ترکیب فقط یک نقطه گذاشته شده است، و چنانچه چند ترکیب بدون معنی و عبارت توضیحی به دنبال هم آمده باشند فقط در کنار نخستین ترکیب خطی کشیده ( - ) گذاشته و هر ترکیب با نقطه­ای از ترکیب پیش متمایز گشته است

9-  طرز تنظیم مثل­ها چنین است که کنار کلمه­ی مثل در یک سطر خطی کشیده  (- ) گذاشته شده و به دنبال مثل دو نقطه ( : ) و سپس هر مثل از سر  سطر شروع شده است. چنانکه مثل معنی شده و عبارت توضیحی داشته، بین مثل و عبارت توضیحی آن نشانه­ی « ؛ » آمده است.

10- هر جا کلمه یا عبارت عربی به فارسی ترجمه شده بین کلمه یا عبارت عربی و معنی فارسی نیز نشانه­ی « ؛» گذاشته شده است.

11- هر جا عبارت­هایی از کتابی به عنوان شاهد و یا توضیح مطلب نقل گردیده و در پایان عبارت کلمه­ی انتهی آمده است، قبل از کلمه­ی انتهی خطی کشیده و بعد از آن نقطه گذاشته شده به این شکل : -انتهی.

12- هر جا که نام کتاب به عنوان سند معنی یا سند شاهد آمده، درون پرانتز است، مانند: (گلستان). چنانچه شعری از جایی نقل شده اسم شاعر بدون پرانتز و به دنبال آن نام کتاب درون پرانتز قرار گرفته است، مانند: صائب (از آنندراج).

13- هر جا بعد از معنی مدخل­ها دو نقطه ( : ) باشد به این معنی است که در آن معنی شاهدی می­آید. اگر شاهد شعر باشد از سر سطر زده شده، ولی اگر شاهد نثر باشد بلافاصله بعد از دو نقطه ( : ) آغاز گردیده است.

14- بعد از اسم شاعر، همیشه مطلب بعدی از سر سطر شروع شده، ولی بعد از کتاب (سند شاهد نثر) مطلب بعدی ادامه یافته است.

15- دو خط فارق (||) که نشانه­­ی تغییر معنی یا هویت دیگر واژه است به هر تعدادی که در ذیل بوده به دنبال هم آمده است.

16- در جمع و مفرد روش کار چنین بوده است:

رجال. ] رِ[ (اِ) ج رَجُل (در این صورت بین حرف مکسور ج و کلمه­ی مفرد رجل هیچ علامتی نیامده).

رجل. ] رَجُ[ (ع اِ) ج، رِجال (در این صورت بین حرف ج و رجال ویرگول گذاشته شده است). (دهخدا، 1377، ص ).

*******

 از نمونه­های فرهنگ­هایی عمومی فارسی که به دو شکل چاپی و الکترونیکی ارائه می­شود می­توان به لغت نامه دهخدا اشاره کرد. لغت نامه دهخدا در بیست و شش هزار و چهار صد و هفتاد و پنج صفحه سه ستونی به قطع رحلی با تعداد شش هزار دوره، امروز در دسترس فارسی زبانان است. لوح فشرده آن نیز برای استفاده آسان از لغت نامه دهخدا به عنوان یکی از نفیس­ترین آثار علمی در زبان و ادب فارسی که گنجینه جامع و منحصر به فرد لغت و ادب فارسی را در قالبی زیبا و موزون با ابزارهای پژوهشی متنوع به علاقمندان و دوستداران فرهنگ و ادب فارسی عرضه کرده است .

امکانات کلی لوح فشرده لغت نامه دهخدا:

- جستجو در عناوین لغت نامه شامل 343466 مدخل

- جستجوی هوشمند در فهرست مدخل­ها ( wildcard search )

- جستجوی لغت فارسی یا اروپایی در پانویس­ها

- جستجوی لغت در متن معانی مدخل­ها

- جستجوی ترکیبی در متن لغت نامه، شواهد و پانویس­ها

- جستجوی یک عبارت در متن کامل یک لغت نامه

- ارائه طومار الفبایی ترکیب­ها و امکان جستجو در آن

- ارائه طومار الفبایی امثال و امکان جستجو در آن­ها

- جداسازی مدخل­ها بر اساس تعداد شاهد

- ارائه متن مقدمه جامع لغت نامه

- گفتار توضیحی درباره لغت نامه با صدای روان شاد علامه دهخدا

- قطعاتی از موسیقی ایرانی

- اجرای برنامه تحت ویندوزهای 95,98,2000,ME,XP

امکانات ویژه در محدوده معنی یک مدخل:

- جستجوی یک لغت خاص

- جستجوی شاهدها ، ترکیب­ها ، امثال و معانی دیگر (ارکان لغت)

- تفکیک شاهدها ، ترکیب­ها ، امثال و معانی دیگر به وسیله رنگ

- دسترسی هم زمان به پانویس­ها

- چاپ تمامی و یا قسمتی از معنی یا پانویس

امکانات جانبی برنامه:

- تهیه فیش از متن لغت نامه و یا ایجاد فیش مستقل

- درج اطلاعات در فیش با استاندارد فارسی یونی کد

- استفاده هم زمان از دیگر برنامه­های تحت ویندوز

- انتقال تمامی و یا بخشی از متن لغت نامه به دیگر برنامه­های نشر رومیزی با رعایت استاندارد فارسی یونی کد

- دسترسی هم زمان به معنی واژه انتخاب شده در دیگر متون فارسی بر اساس استاندارد یونی کد. (گروه کتابداری دانشگاه فردوسی مشهد، ویکی مرجع).